Òrain Luaidh aig a’ Mhòd ann an America

A charaidean, ciamar a tha ur beò?

Tha mi gu math trang, mar is àbhaist, ach tha mi a’ dèanamh mo dhìchioll a h-uile sian a chumail a’ dol.

Chaidh mi fhìn agus sgioba Ghaelcast chun a’ Mhòid Naiseanta Aimearagaidh ann an Ligonier, Pennsylvania, o chionn ghoirid, agus rinn sinn bhideo neo dhà ann. Seo a’ chiad tè dhiubh – “Seinneadairean Gàidhlig nan Lochan Mòra” à Ohio aig a’ bhòrd luaidh.

Bha iad gu math beòthail – mar a chì sibh. Tha seo aig Gaelcast cuideachd.

Faire gu math beòthail

Uill, a charaidean, fada bhon uair sin, nach eil?

Ged bha an ciste dùinte airson mìosan, tha mi beò fhathast, agus tha mi air n-ais le pìos mu dheidhinn film gu math goirid a thàinig a-mach air DVD mu dheireadh, “Faire Chaluim Mhic Leòid,” film ann an Gàidhlig bho Eilean Cheap Breatainn.

Cha mhair "Faire Chaluim" ach sia mionaidean, ach theirinn gun do chuir iad tuilleadh anns na sia mionaidean na gheibh thu ann an iomadh film fada nas fhaide.

Tha “Faire Chaluim” suidhichte ann an Ceap Breatainn. An toiseach, thachair sinn ri Calum nuair a bha e na dhuine òg, aig innse sgeulachdan mu dheidhinn Baran Mòr na Gaoithe dhan chloinn aige. Ach thionndaidh an t-suidheachadh ann an dìog gus an latha an-diugh. Tha Calum a-nist na bhodach (mar a tha e 'san dealbh seo). Tha a chlann sgapte, mar a thuirt e, “fad is farsaing,” agus tha e na ònar.

Oidhche dhorcha, stormeil a th’ann agus tha Calum a’ gearan leis a’ Bharan.

“Dè am feum a th’ann an sgeul,” a tha e ga fhoighneachd, “gun luchd-èisteachd?”

Geallaidh Calum gun stad e ’g innse sgeulachdan — “tha mi deis le innse sgeulachdan,” tha e ag ràdh — agus an uair a chanas e sin, stad a chridhe — diùltaidh a chridhe a bhualadh — agus thuit e marbh air an ùrlar.

Agus sin toiseach an fhilm!

Thig a chlann air ais gu Ceap Breatainn agus an t-seann dachaidh, agus chì sinn Seumas, Uilleam agus Mòrag a’ tighinn dhachaidh airson fàire a’ bhodaich bhochd. Ach chuir iad car anns an sgeul nach innis mi dhuibh … chuir e clisg orm nuair a chunnaic mise e. Dh’fhaoidte gu bheil sibh cho glic ’s gum faic sibh e a’ tighinn, ach cha chan mise an còrr.

Dè am feum a th’ann an sgeulachd? ’S dòcha gu bheil feum ann fhathast, à rèir coltais.

’S math an obair a rinn iad nuair a chuir iad an DVD seo ann an cruth. Tha fo-thiotalan ann anns a’ Bheurla agus ann an Gàidhlig cuideachd. Tha tuilleadh do dh’fhiosrachaidh ann mu dheidhinn an fhilm, Gàidhlig, cultar agus ceòl Gàidhealach ann an Ceap Breatainn. Chuir iad na storyboards ann, agus bha iad gu math inntinneach.

Cò-dhiubh, bha “Faire Chaluim” ’gam chòrdadh gu mòr, mòr. Meal ur naidheachd dhan a h-uile duine a bha a' sàs anns an fhilm, gu h-àraidh Aonghas Mac Leòid — "Calum."

Chan eil ach an aon gearan agam — ’s gun robh e ro-ghoirid. Dh’fhaoidte gum faic sinn tuilleadh filmichean mar seo a’ tighinn a-mach — à Ceap Breatainn neo à Alba.

Agus cha bu chòir dhomh an ceòl dhìochuimhneachadh – tha ceòl uamhasach math bho Mhàiri Sìne Lamond anns an fhilm, agus fìdhleireachd bho Eòs Peadar MacIllEathain.

Ma’s toigh leibh “Faire Chaluim Mhic Leòid” fhaicinn agus a cheannach, rachaibh gu www.gaelicbooks.com, an làrach-lìn aig Sìol Enterprises ann an Alba Nuaidh. Tha an DVD ri reic an sin airson seachd deug dollar Aimearaigeanach, mu fhichead dollar Canaideanach. Tha fiosrachadh eile mu dheidhinn an fhilm ri fhaotainn aig www.wakeofcalummacleod.ca.

Agus thèid agad an lèirmheas seo agus tuillidh ri chluinntinn ann am Beag is Beag! aig Gaelcast. Bithidh prògram ùr ri fhaotainn a dh’aithghearr.

Mar sin leibh an dràsda!

Air Ais Dhan Sgoil

Chaidh mi air ais dhan oilthigh dar a bha mi ann an Albainn Ùir bho chionn ghoirid.

Fìor bu thoigh leam mo dhreuchd a leigeil dhìom agus a’ dol air ais dhan oilthigh — agus a bhi òg a-rithist — ach cha b’e sin a thachair, mo bhròn!

Rinn mi cèilidh air Oilthigh Naoimh Fransaidh Xavier ann an Antigonish far an do bhruidhinn mi ris an ollamh Coinneach Nilsen anns an Roinn Ceilteach mu dheidhinn na prògramman, na clasaichean agus na goireasan a th’aca.

Tha Naomh FX gu math ainmeil air feadh Canada airson prògramman acadaimigeach fo-cheumnaiche, Eòlas Ceilteach nam measg.

Tha Gàidhlig air a teagasg aig ceithir ìrean — rud nach faightear ann an oilthigh neo colaisde sam bith eile air feadh Aimearagaidh a Tuath.

Tha goireas ùr aca air an Eadar-Lìon a bhiodh gu math freagarrach do luchd-ionnsachaidh na Gàidhlig air feadh na cruinne, agus 's e sin Sruth nan Gaidheal, seòrsa de leabharlann digiteach far am faightear òrain agus sgeulachdan ann am faidhlean mp3.

Tha cuid dhe na h-òrain a’ dol air ais gu 1914, nuair a rinn John MacMartin clàradh de Donnchadh Aonghas MacRath ann an Glengarry, Ontario. Èisdibh ri seo agus ri seo.

Tha e doirbh ri creidsinn gu bheil sibh ag èisdeachd ri duine a’ seinn ann an 1914 — ceithir fichead bliadhna 's a dhà dheug air ais!

Seo dhuibh pàirt dhen agallamh a rinn mi ri Coinneach Nilsen – bithidh e ri fhaotainn agus ri èisdeachd ann an Gaelcast a dh’aithghearr:

Liam: A Choinnich, nach innis thu dhuinn beagan mu dheidhinn a' phrògram agus an roinn agaibh fhèin agus ciamar a chaidh an stèidheachadh?

Coinneach: Uill, chaidh an roinn seo fhèin a stèidheachadh o chionn, uill, faisg air lethcheud bliadhna air ais, anns na caogaidean, agus ged a bha Gàidhlig ga teagasg ann seo fada roimhe sin. Tha a’ Ghàidhlig air a bhith ga teagasg a’ seo bho chionn ceud agus deich bliadhna. Ma dh’fhaoidte gur e sinne a’ cheud àite ann an Aimearagaidh a Tuaith aig an robh clasaichean Gàidhlig, chan eil mi buileach cinnteach mu dheidhinn sin ach tha mi creidsinn gur e sinne …

Liam: Agus aig ceithir ìrean an dràsda, nach eil?

Coinneach: Uill, an dràsda tha … uill, mar a bha mi ’g innse dhuit chaidh an roinn seo a stèidheachadh o chionn lethcheud bliadhna agus bho chionn ma dh’fhaoidte còig bliadhna deug tha a roinn Ceilteach seo air fàs. An diugh fhèin tha triùir againn a’ teagasg gu làn-thìde. Tha clasaichean Gàidhlig againn aig ceithir ìrean. Tha clasaichean againn cuideachd anns an litreachas, litreachas Ceilteach, agus ann an siobhailteach nan Ceilteach. Tha clasaichean againn anns a’ bhàrdachd, agus tha mi fhìn a’ teagasg Gaeilge, tha deichnear agam ’sa chlas sin. Anns a’ cheud bliadhna Gàidhlig tha deich air fhichead, ach a h-uile bliadhna bithidh na h-àireamhan a’ dol sìos – anns an dàrna bliadhna ma dh’fhaoidte nach eil ach còig deug neo fichead agus anns an treas bliadhna cha bhi mòran ma dh’fhaoidte ach còignear neo sianar agus anns a’ cheathramh bliadhna, ma dh’fhaoidte, trìuir neo ceithrear. Ach mar sin fhèin, na sgoilearean a tha again, feadhainn dhiubh, dar a dh’fhàgas iad an t-àite seo, tha iad air an rathad gu bhith fileanta anns a’ Ghàidhlig, gu h-àraid ma nì iad cleachdadh air an taobh a-muigh dhe na clasaichean.

Rud a tha againn – bha thu fhèin ann an diugh – tha bòrd na Gàidhlig againn. Uair san t-seachdain bi sinn a’ cruinneachadh agus a’ gabhail biadh – lòn – agus duine sam bith aig a bheil toil a’ tighinn dhan bhòrd sin faodaidh an duine sin tighinn agus bithidh sinn a’ bruidhinn Gàidhlig, bithidh còmhradh againn, bithidh seanachas againn, feadhann ag innse bhreugan agus rud ri an seòrsa sin, naidheachdan, agus a h-uile seòrs’ …

Liam: Fealla-dhà, is dòcha …

Coinneach: Fealla-dhà, gu dearbh, agus bruidhinn mu dheidhinn dè tha dol ann an Antigonish agus anns an t-Saoghal Mhòr cuideachd. Agus tha sin ann an cuideachadh mòr dha na sgoilearan a thig dhan bhòrd [airson] cleachdadh.

Rud eile a bhios againne, dà thuras neo trì tursan anns a’ bhliadhna bithidh làithean Gàidhlig againn agus bithidh suas neo lethcheud neo trì fichead às a h-uile h-àite ann an Albainn Ùir a’ tighinn gu na clasaichean a bhios againne air na làithean sin. Rud eile, tha e air a bhith againn bho chionn còig bliadhna a-niste, tha tumadh Gàidhlig againn aig deireadh a’ Ghiblein, neo tòiseach a’ Cheitein, agus bithidh sin a’ mairsinn airson ceithir latha agus bithidh sinn a’ faighinn sluagh a tha tighinn à New Brunswick, às a h-uile h-àite ann an Albainn Ùir agus feadhainn à Maine agus à Boston agus às na h-àiteachan sin. Tha sinn a’ faighinn feadhainn … tha sin a’ còrdadh riutha glè mhòr.

So, sin pàirt dhe na rudan a tha sinn a’ dèanamh, agus rud eile a tha air a bhith againn airson aon bhliadhna deug, tha sgoilearachd againn airson cuideigin a chur a-null a dh’Alba as t-samhradh. Agus an duine sin, neo uaireannan bithidh dithist a’ dol ann, gu Sabhal Mòr Ostaig, far am bi iad airson dà sheachdain, agus an deaghaidh sin, chuireadh iad seachad seachdain neo dhà anns na h-Eileanan an Iar, agus an fheadhainn a thilleas as a sin, bhiodh iad gu math nas fileanta anns a’ Ghàidhlig na bha iad mun do dh’fhalbh iad. So sin pàirt dhe na rudan a tha sinn a’ dèanamh a’ seo. A’ cumail suas na Gàidhlig.

Uill, bha sin gu leòir airson na h-oidhche seo – oidhche mhath leibh agus beannachd leibh!

Cò Mise?

“B’eòlach ur sinn-sinn-sinn seanair orm …

“Rugadh mi iomadh bliadhna air ais – ann an Èirinn, no, is dòcha, ann an Alba Nuadh. Dhìochuimhnich mi. Cò-dhiubh, dh’fhuirich mi ann am Pictou agus na h-Eileanan Magdalen anns an naoidheamh linn deug agus chaochail mi eadar 1840 agus 1870.

“Dè’n aois a tha mi anns an dealbh seo? Tha e duilich ri ràdh. Dè ur beachd?"

Uill, a chàirdean, feumaidh mi ràdh gur e mo “sheanair” a tha anns an dealbh seo – mo shinn-sinn-sinn-sinn seanair Seán Ó Caiside, is dòcha, no a mhac Seumas, mo shinn-sinn-sinn seanair. Fhuair mi an dealbh seo bho co-ogha agam ann an Alba Nuadh, Réamoinn Ó Caiside. Gun robh maith agad, a Réamoinn!

Fhuair e sgrìobhadh air chùl an dealbh ag innse gur e “John Cassidy, schoolmaster” a bh’ ann. Ma bha, tha e mìorbhaileach gu bheil dealbh dheth againn an latha an-diugh. Rugadh Seán ann an Èirinn anns a’ bhliadhna 1757 agus fhuair e bàs ann an Canada ann an 1842, aig ceithir fichead agus còig bliadhna a dh'aois. Cha d’thoisich iad a’ togail dealbhan gus am bliadhna 1839, tha mi creidsinn.

’S dòcha gur e Seumas, mac Sheáin, a bh’ ann. Rugadh Seumas ann an 1798 agus chaochail esan ann an 1865. Bhiodh sin nas coltaiche, na mo bheachd.

A’ bheil sibh eòlach air seann-èideadh agus dealbhan – dè ur barail?

Seán no Seamus, ’s e duine eireachdail a bh’ ann – fada na b’fheàrr na mise! Chan eil fiasag cho breagha agam idir, gun a bhith bruidhinn mu dheidhinn falt … càite an deach an DNA, mo bhròn!

Gus an ath-thuras, is mise, le meas, Liam mac Sheáin ’ic Fhraing ’ic Alonzo ’ic Anndra ’ic Sheumais ’ic Sheáin. Slàn leibh!

Bliadhna na Bainnse

Seo bliadhna na bainnse. Cha robh mi riamh roimhe seo aig ceithir bainnsean anns an aon bhliadhna — agus tha trì mìosan air fhàgail fhathast!

Chan eil mise a’ gearan, tha sibh a' tuigsinn … chòrd iad uile rium gu mòr, gu h-àraid na bainnsean far an robh pìobairean.

Thachair mi ris a’ phiobaire seo — Tom Herr — aig iomadh banais am bliadhna, ach an turas seo gur ann aig banais a nighean fhèin a bha Tom a' seinn air a’ phìob. Phòs Megan Herr agus Nathan Lester ann an Richmond, Virginia, aig toiseach a’ mhìos seo.

Bha tuilleadh na pìobairean ann — sheinn Ed Owen à Richmond laoidh anns a’ Ghàidhlig. Tha màthair Megan — Cèit Herr — ag ionnsachadh Gàidhlig cuideachd.


Agus innsidh mi dhuibh: Aig a’ bhanais seo, cha b’e champagne a bha iad ag òl mar dheoch-slàinte, ach mac-na-bracha dìreach às a’ chuaich!

Seo Megan agus "na balaich" (agus seall air a' bhodach aig bonn na staidhre air an taobh chlì).

A Mhegan agus Nathan, mealaibh ur naidheachd!

Agallamhan

’S iomadh agallamh a rinn mi mar neach-naidheachd rè na bliadhnaichean (chan innis mi dhuibh dè cho mòran dhiubh a bh’ann!), ach tha cuid dhiubh comharraichte ’nam chuimhne. Bha cothrom agam bho uair gu h-uair a choinneachadh agus a bhruidhinn ri boireannaich sònraichte a bha – agus a tha – an sàs ann an saoghal na Gàidhlig agus cultar nan Gaidheal ann an Albainn agus ann an Èirinn. Dh’ionnsaich mi mòran bhuapa, agus bha na bh’aca ri ràdh cudthromach agus ùidheil ann an iomadh dòigh.

Rinn mi na h-agallamhan airson irisean eadar-dhealaichte, agus cha deach an cruinneachadh riamh ann an aon àite gus an latha an-diugh. A-nise, tha iad ri fhaighinn aig Gaelcast – www.gaelcast.com. Tha dùil agam gun tèid sibh ann agus gun leugh sibh cuid dhiubh – agus gun còrd iad ruibh.

• Nuala Ní Dhomhnaill (“In our community there was a stupendously high level of verbal felicity and virtuosity.”)
• Margaret Bennett (“I had the opportunity to interview a 105-year-old woman from Harris who remembered coming across the Atlantic in the hold of a wooden ship when she was a child.”)
• Catrìona NicIomhair Parsons (“Nuturing the use of Gaelic … by the oldest to the youngest, is the most important task of all.”)
• Rosemary McCormack (“It’s the politicians who should learn these songs [about the human cost of war].”)

Rinn mi agallamh ris an seinneadair Cairistìona Primrose agus Alison Kinnaird, an clàrsair, cuideachd, agus bithidh sin ri fhaotainn aig Gaelcast a dh’aithghearr.

A’ bheil sibh eòlach oirre?

Seo dhuibh Annag, a bha na cat-fuadain ach a-nise a tha fuireach còmhla rium agus Ruairidh (cat eile – ochd bliadhna dh’aois agus chan eil e cho toilichte an-dràsda, feumaidh mi ràdh).

Bha Annag a’ fuireach a measg na craobhan agus preasan mu thimcheall an taigh agam — chan eil fhios agam dè cho fada — agus bha i glè-thoilichte dachaigh ùr fhaighinn.

Tha i cho gaolach tha e duilich ri creidsinn gun do chuir cuideigin cùl rithe — ’s dòcha gun deach i air chall. Ach cha robh “tags” neo microchip neo rud sam bith eile aice.

Thug mi Annag dhan “bheat” Diluain agus gu fortanach cha robh rud sam bith ceàrr oirre – ged nach deach a spothadh fhathast. Tha i mu bhliadhna dh’aois.